Descubrindo o patrimonio: A Igrexa de Santa María de Mezonzo en Vilasantar
A Igrexa de Santa María de Mezonzo é unha das xoias arquitectónicas mellor salvagardadas do Concello de Vilasantar, no corazón da comarca de Betanzos. Situada na parroquia de Santa María de Mezonzo foi declarada Monumento Histórico-Artístico no ano 1931. Na actualidade, o seu grao de conservación é moi bo, o que, unido á representatividade e antigüidade do edificio, fai que sexa un dos monumentos máis visitados da zona.
A súa construción orixinal posiblemente data da época do Reino Suevo. Neste sentido, o mosteiro fundouse no século X, pertencendo nun comezo á comunidade beneditina e posto baixo a advocación de Santa María, edificado sobre os restos arquitectónicos doutro mosteiro anterior ao século VIII, coñecido nos antigos documentos medievais como mosteiro de Mosontio.
O mosteiro que coñecemos hoxe foi fundado como convento dúplice polo abade Reterico. Segundo o escritor Antonio López Ferreiro, o mosteiro foi doado ao rei astur-galaico Alfonso III o Magno no ano 870. Sen embargo, o historiador Eduardo de Hinojosa data o documento no que Reterico realiza a doazón o 17 de setembro de 930, cando reinaba en León (926) e en Galicia (desde 929) o rei Alfonso IV o Monxe. Por outro lado, o clérigo Justo Pérez de Urbel, tras comparar os nomes dos confirmantes de varios documentos relacionados co mosteiro, opina que a data correcta é a achegada por Hinojosa, ou sexa, o ano 930.
Sábese que o mosteiro contaba cunha importante biblioteca para a contorna. Del foi abade o insigne Pedro de Mezonzo, que chegaría a ser bispo de Iria-Santiago na época das razzias de Almanzor e a quen se lle atribúe a oración católica de Sálvea Regina. Co impulso dado por Bernardo de Claraval á reforma cisterciense, acolleu á devandita orde monacal.
Deste edificio prerrománico consérvanse dous capiteis dos séculos VI e VII, que se utilizaron como parte da pila de auga bendita. Ademais, alberga algún fuste de mármore, como o da portada principal, e tamén aprécianse restos da antiga igrexa prerrománica do século IX.
A orixe da igrexa actual, ou de boa parte dela, remóntase entre finais do século XII e comezos do século XIII. A partir do século XVI, o mosteiro entrou en declive e nos últimos séculos quedou abandonado, aínda que por sorte a igrexa foi conservada. Xa no século XVIII engadíuselle a espadana do campanario e fixéronse pequenas modificacións na súa estrutura.
Cunha estrutura románica
A igrexa de Santa María de Mezonzo mantén a tipoloxía típica da arte románica. Conta cunha planta basilical de tres naves terminadas cada unha cunha ábsida semicircular ben ornamentadas. Ademais, as naves teñen tres tramos cada unha, articulados mediante piares compostos de sección cruciforme.
Pola súa banda, as naves laterais cóbrense cunha bóveda, aínda que a principal non chegou a construírse, polo que se optou por colocar unha cuberta de madeira a dúas augas. Ao final da nave central levántase un arco faxón semicircular a unha altura inferior que permite a apertura dun impoñente rosetón.
Un dos seus principais atractivos é a súa cabeceira. A ábsida está dividida por semicolumnas encostadas e tres vanos que teñen as arquivoltas semicirculares sobre columnillas acobadadas nos seus laterais.
Na súa fachada exterior, a igrexa presenta tres portadas con arquivoltas molduradas: dúas en cada unha das laterais e tres na portada principal. Tanto a portada principal como a do lado norte son semicirculares, mentres que a do lado sur é apuntada.
O seu nome vinculado a unha lenda relacionada co Apóstolo Santiago
A Igrexa de Santa María de Mezonzo deu lugar a unha lenda coñecida en Galicia que narra que cando o militar e político andalusí do Antigo Reino de Al-Andalus, Almanzor, reduciu a cidade de Santiago de Compostela a escombros, chegou ata a tumba do Santiago Apóstolo. Alí, atopouse con Pedro de Mezonzo, un ancián, quen lle inspirou tal respecto que ordenou aos seus soldados que non o molestasen.