Descubrindo o patrimonio: a igrexa de Santa María de Fisteus (Curtis)
Miriam García
A igrexa de Santa María de Fisteus, situada no concello de Curtis, é o epicentro espiritual e cultural desta parroquia, cunha historia que se remonta ao século X. Aínda que a súa configuración actual, característica da arquitectura rural galega, data dos séculos XII e XIII, o templo destaca pola súa beleza e sinxeleza.
Este templo presenta unha planta de cruz latina, cunha única nave, sancristía e presbiterio. No exterior, os muros, revestidos e branqueados, contrastan coas pezas de esquinais e contornos de vans que permanecen á vista, creando unha harmonía visual que acentúa a sinxeleza da súa arquitectura. A fachada principal sobresae pola súa portada de dúas arquivoltas e unha torre adosada que culmina cunha espadana dobre, elementos que reforzan o carácter rural do edificio.
No interior, a nave está cuberta por unha estrutura de madeira a dúas augas, e o espazo entre esta e o presbiterio está delimitado por un arco de medio punto que descansa sobre capiteis románicos, sostidos por pequenas columnas. Preto das portas de entrada, destacan as pilas de auga bendita, que engaden un toque de devoción popular ao conxunto. No altar maior, resalta un retablo-lenzo barroco de gran beleza, dedicado á Virxe María. Este retablo, restaurado en 1996, consta de dous corpos divididos por columnas e estípites adornados con motivos vexetais, coa imaxe da Virxe co Neno no corpo superior e a Asunción no corpo inferior.
Fronte ao templo érguese un sinxelo cruceiro, cuxa cruz presenta remates florenzados, testemuña da devoción que percorre a historia da parroquia. Non lonxe da igrexa, atópase o Castro de Fisteus, un antigo asentamento prerromano que reflicte a presenza humana nesta zona dende tempos inmemoriais. Aínda que hoxe só se conservan algúns vestixios, o castro forma parte do rico patrimonio histórico da parroquia, conectando o presente co pasado máis remoto.
Os habitantes de Fisteus adícanse principalmente á agricultura, á gandería e á produción de produtos lácteos, como o recoñecido queixo de tetilla. No século XIX, destacados investigadores como Labrada e Pascual Madoz salientaron a importancia dos mercados da zona, en particular a feira do campo da Illana, cuxa reputación foi tal que os queixos de tetilla pasaron a coñecerse tamén como queixos da Illana.
O río Mendo, que discorre pola parroquia, alimentaba no século XVIII un total de 24 muíños de fariña, substituíndo paulatinamente as antigas construcións manuais de pedra (muíños). Aínda que moitos destes muíños desapareceron, o seu recordo persiste nas cancións do folclore galego. Ademais, a existencia destes muíños facilitou a creación de novas vías de comunicación, abrindo sendeiros e construíndo pontes que uniron aínda máis os veciños da zona.
A orixe do nome "Fisteus" é incerta, aínda que existen diversas teorías. Algúns estudosos suxiren que provén do latín "filictum", derivado de "filix-filicis", que significa "lugar de fentos". Outra teoría vincula o nome coa súa situación xeográfica, propoñendo que derive de "Finis Terreus", que aludiría ao "fin dunha demarcación territorial".
A igrexa de Santa María de Fisteus é tamén o escenario das celebracións relixiosas máis importantes da parroquia, entre as que destaca a Semana Santa. A procesión que escenifica a crucifixión de Cristo parte da igrexa de Fisteus e diríxese cara á de San Roque de Xabriño, congregando a numerosos fieis. Outras festividades salientables inclúen as celebracións en honra a Santa Xuliana na Illana a principios de xuño, a Santa María en Fisteus o 15 de agosto, a Romaría da Pelegrina en Xabriño o 28 de agosto, e a Romaría da Pelegrina Pequena o 8 de setembro. Estas festas, profundamente enraizadas na cultura local, reflicten a identidade e tradicións dunha comunidade que soubo conservar e honrar o seu pasado ao longo dos séculos.